Daily Archives: August 17, 2014

Με αφορμή πρόσφατη επιστολή του πρεσβευτή της Άγκυρας στην Αθήνα, σύμφωνα με την οποία η Τουρκία διεκδικεί την “πατρότητα” του Καραγκιόζη, το NEWS 247 μίλησε με τη Μένια Σπαθάρη, κόρη του θρυλικού καραγκιοζοπαίχτη Ευγένιου Σπαθάρη, η οποία μας δίνει τα φώτα της επί του θέματος.

“Επειδή πολλοί μελετητές έχουν ασχοληθεί με το θέμα αυτό και άκρη δεν έχουν βγάλει, ακόμα η καταγωγή του θεάτρου σκιών είναι σκοτεινή.  Οι μεν Έλληνες μελετητές, ο Κώστας  Μπίρης, ο Θανάσης Φωτιάδης, αργότερα ο Γ. Κιουτσάκης και ο Β. Πούχνερ που ήταν στην Ελλάδα, όλοι αυτοί βασίστηκαν σε μαρτυρίες καραγκιοζοπαιχτών. Οι καραγκιοζοπαίχτες ακόμα  και ο ίδιος ο παππούς μου, το μύθο που αναφέρει όταν ξεκίνησε να γράφει την ιστορία του θεάτρου σκιών , όπως την είχε ακούσει από το δάσκαλό του  βασίστηκε σε τούρκικους μύθους. Τα γεγονότα διαδραματίζονται όλα στην Τουρκία, και αυτό είναι το μεγάλο μπέρδεμα”, τονίζει η κα. Μένια Σπαθάρη.

“Οι δικοί μας μελετητές αποδίδουν την καταγωγή του θεάτρου σκιών στο μυστηριακό θέατρο, στα Ελευσίνια μυστήρια και στα καβείρια μυστήρια και σαφώς μπορεί να έχουν δίκιο. Μετά ισχυρίζονται ότι με τον Μέγα Αλέξανδρο, ο οποίος μαζί με τις κατακτήσεις διέδιδε και τον πολιτισμό μας, το θέατρο σκιών έφτασε στην Ινδία τον 4ο αιώνα”, προσθέτει και συμπληρώνει:

“Από την άλλη πλευρά, οι Τούρκοι μελετητές βασίζονται και αυτοί σε μαρτυρίες αλλά έχουν βασιστεί σε ένα χρονογράφο της εποχής τον Ελία Τσελεπό, ο οποίος ήταν οδοιπόρος και «μάζευε» και αυτός μαρτυρίες”.

Οι ρίζες του Καραγκιόζη

“Οι ρίζες του θεάτρου σκιών, του Καραγκιόζη τοποθετούνται τόσο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όσο και στη Βυζαντινή.  Γενικά, υπάρχουν πολλές παραλλαγές του ίδιου μύθου. Αν πιάσουμε το μύθο του Σουλτάνου Ορχαν, που χρονολογείται γύρω στα 1220, οπότε είχε ιδρυθεί η οθωμανική αυτοκρατορία, θα δούμε ότι αναφέρει πως ο Σουλτάνος είχε έναν αξιωματικό ονόματι Κιουστερί . Τότε ο Ορχάν έχτιζε ένα τζαμί και είχε προσλάβει τον Karagöz και τον Χατζηβατ. Το έργο όμως δεν προχωρούσε, εκείνος θύμωσε και τους κρέμασε. Μετά μετάνιωσε και μελαγχόλησε”, αναφέρει.

“Η διαφορά μας με τους Τούρκους δεν είναι μεγάλη. Και εμένα ο παππούς μου διηγείται τον ίδιο μύθο απλώς με απλά λόγια, δεν ήξερε ονόματα αλλά δεν παύει να είναι η πιο διαδεδομένη εκδοχή”, σημειώνει και συνεχίζει:

“Ο Κιουστερί λοιπόν αποφάσισε να ζωντανέψει τις φιγούρες των δύο ηρώων που κρεμάστηκαν για να διασκεδάσει τον Ορχάν. Και αυτό και έγινε. Και έτσι υποτίθεται εδραιώθηκε το θέατρο τότε του Καραγκιόζη με τον Χατζηαβάτη και μάλιστα λένε ότι στο τάφο της Προύσας, γύρω στο 1400, είναι θαμμένος ο καραγκιοζοπαίχτης , ο Τσελεπί και όχι ο Καραγκιόζης που λένε”.

“Υπάρχουν γενικά κάποιες μικρολεπτομέρειες. Και εμείς από την πλευρά μας, αν χρησιμοποιήσουμε το θρύλο του Έλληνα του Υδρέου του Μαυρομάτη, μύθος και αυτός που τον υποστήριζε ο πατέρας μου, μπορούμε να πούμε ότι εκεί είναι θαμμένος ο Μαυρομάτης ο καραγκιοζοπαίχτης που ήταν στην Κωνσταντινούπολη και είχε μαθητή του τον Μπαρμπα Γιάννη τον Μπραχαλη που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.

Αν χρησιμοποιήσουμε τον άλλο μύθο τώρα, πάλι από τον Τσελεπί, ο οποίος λέει ότι ο Καραγκιόζης ήταν αγγελιοφόρος του Μεγάλου Κωνσταντίνου, εκείνη τη περίοδο είχε ιδρυθεί η ελληνική βυζαντινή αυτοκρατορία, επίσημη γλώσσα δηλαδή ήταν η ελληνική. Ο Καραγκιόζης με αυτή τη λογική, όπως λένε και οι μελετητές, μπορούμε να τον μεταφράσουμε Μαυρομάτη, Karagöz στα τούρκικα”, τονίζει.

“Ένας Έλληνας βυζαντινός αυτοκράτορας δε θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει έναν Τούρκο υπήκοο οπότε θα θεωρηθεί ότι ήταν Έλληνας με το τούρκικο όνομα. Αυτό φυσικά ο Τσελεπί σαν Τούρκος δε θα το παραδεχτεί, εμείς όμως θα μπορούσαμε να το μεταφράσουμε έτσι. Οπότε η κατάσταση γύρω από τον Καραγκιόζη είναι πολύ μπλεγμένη”, υπογραμμίζει”.

“Τον Καραγκιόζη τον υιοθετήσαμε και εμείς και οι Τούρκοι. Οι Τούρκοι όταν είχαν κάνει τη φασαρία πριν το 2009 για τον Καραγκιόζη προφανώς ήθελαν να κατοχυρώσουν το όνομα Karagöz. Αν υπήρχε ακόμα το αιγυπτιακό θέατρο σκιών, γιατί ο τελευταίος αιγύπτιος καραγκιοζοπαίχτης πέθανε πριν λίγα χρόνια, τότε θα τον διεκδικούσαν και οι Αιγύπτιοι γιατί και εκείνοι είχαν θέατρο σκιών. Γιατί εκείνοι το μετέδωσαν στη Τουρκία και υπάρχει και εκεί άλλος μύθος. Οι Αιγύπτιοι θα διεκδικούσαν το όνομα Καραχουζ”, αναφέρει.

“Οι Τούρκοι θέλουν να κατοχυρώσουν το όνομα και ίσως για εμπορικούς σκοπούς, όπως εμπορεύονται και τον τάφο της Προύσας”, τονίζει και προσθέτει πως “Εμείς στην Ελλάδα διατηρούμε ένα θέατρο ζωντανό, το θέατρο σκιών μας είναι ζωντανό, έχουμε πάνω από 50-60 καραγκιοζοπαίχτες. Στην Τουρκία, δυστυχώς, το θέατρο σκιών προσπαθούν να το διασώσουν, είναι καθαρά μουσειακός ο Καραγκιόζης εκεί”.

“Δε βλέπω το λόγο να υπάρχει αυτή η διαμάχη γιατί οι καραγκιοζοπαίχτες, Έλληνες και Τούρκοι, ποτέ δεν ασχολήθηκαν με το θέμα, ίσα ίσα αγκαλιάζονταν σαν να ήταν αδέρφια. Τόσα χρόνια οθωμανική αυτοκρατορία και πήραμε στοιχεία και δώσαμε”, τονίζει.

“Δεν υπάρχει λόγος διαμάχης, πρέπει να αγκαλιάσουμε το θέατρο σκιών και να το προβάλλουμε Έλληνες και Τούρκοι εξίσου. Τι θέλουν δηλαδή να μας απαγορεύσουν να παίζουμε Καραγκιόζη, θέατρο σκιών; Αυτό δεν γίνεται”.

Παράλληλα, ερωτηθείσα για το αν ο Καραγκιόζης ήταν πάντα αυτοσχεδιασμός, μας λέει: “Στην Ελλάδα, ο Καραγκιόζης  ήταν ανέκαθεν αυτοσχεδιασμός, στην αρχή ήταν ατάκες και στη συνέχεια διαμορφώθηκαν σε έργα. Δηλαδή υπήρχε ο κορμός του έργου, η περίληψη, και μετά οι κλασικές παραστάσεις δηλαδή ειδικά από το 1900 και μετά, και στην ουσία αυτοσχεδίαζαν στη σκηνή”.

Οι διαφορές του τούρκικου και του ελληνικού Καραγκιόζη

“Οι Τούρκοι έχουν μικρή σκηνή, γιατί έχουν μικρές φιγούρες, ενώ στην Ελλάδα οι παλιοί καραγκιοζοπαίχτες συνηθίζανε να χρησιμοποιούν μεγάλη σκηνή που έφτανε μέχρι και τα 4 μέτρα. Ο πατέρας μου, για παράδειγμα, χρησιμοποιούσε σκηνή 2 μέτρων για να μπορεί να τη μεταφέρει.  Οι δικές μας φιγούρες δεν έχουν καμία σχέση με αυτές των Τούρκων, είναι μεγάλες, πολύ όμορφες, καλοφτιαγμένες από δέρμα.

Οι Τούρκοι στο παίξιμο δεν έχουν τις δικές μας τις σούστες, χρησιμοποιούν τον πρώτο τρόπο που χρησιμοποιούσαμε εμείς στις φιγούρες, το ξύλο δηλαδή είναι μόνιμα καρφωμένο στη φιγούρα και η φιγούρα δεν βγαίνει να στρίψει.

Μετά υπάρχουν διαφορές στα κοστούμια. O Καραγκιόζης των Τούρκων είναι αρχοντικά ντυμένος, φοράει παπούτσια γιατί είναι άνθρωπος του σαραγιού, ενώ ο δικός μας είναι φτωχά ντυμένος, προσαρμοσμένος στην ελληνική κοινωνία. Το ίδιο και ο Χατζηαβάτης των Τούρκων είναι πιο περιποιημένος γιατί είναι του σαραγιού και αυτός”.

Η εξέλιξη του Καραγκιόζη

“Όταν ήρθε στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης με τον Μπάρμπα Γιάννη τον Μπράχαλη- γιατί από εκεί ξεκινούν οι γραπτές μας πηγές- η μορφή του δεν είχε καμία σχέση με τη μορφή του τούρκικου Καραγκιόζη, και ούτε υπήρχε τότε το πλούσιο δέρμα στις φιγούρες. Τότε είχαμε το απλό χαρτόνι, τη κούτα, ήταν μαυρόασπρος ο Καραγκιόζης για αυτό λέμε ότι ο γνήσιος Καραγκιόζης τότε ήταν το σκαλιστό χαρτόνι.

Οι φιγούρες επίσης στην αρχή ήταν ελάχιστες, ενώ παιζόταν στα Καφενεία και είχε αρκετή βωμολοχία. Για αυτό και ήταν ένα θέαμα ακατάλληλο για γυναικόπαιδα. Περί τα 1900 άρχισε να εξελληνίζεται ο Καραγκιόζης, όταν και ο πατρινός Δημήτρης Σαρδούνης, γνωστός ως Μίμαρος, ο οποίος ήταν ψάλτης αποφάσισε να γίνει καραγκιοζοπαίχτης καθώς  μαγεύτηκε από το θέατρο σκιών . Ήταν ο πρώτος την ουσία που άρχισε να εξελληνίζει τον καραγκιόζη. Άρχισε να γράφει τα πρώτα σενάρια, ήταν εκείνος που έγραψε τον Μέγα Αλέξανδρο και το καταραμένο φίδι, ενώ ήταν εκείνος που προσέθεσε το γιο του Καραγκιόζη, το κολλητήρι και πιο μετά το Νιόνιο, το θείο Διονύσιο για να σατιρίσει τους Ζακυνθινούς.

Επίσης, κατάργησε τη βωμολοχία και γενικά έκανε τον καραγκιόζη πιο ελληνικό. Γενικά, ο κάθε καραγκιοζοπαίχτης έβαζε τη δική του νότα και εμπλούτιζε με φιγούρες το θίασο. Για παράδειγμα, ο Γιάννης Μώρος που καταγόταν από τον Πειραιά έβαλε τον Σταύρακα, ο Ρούλιας εδραίωσε τη φιγούρα του μπάρμπα Γιώργου στη σκηνή κτλ”.

Ο δικός της Ευγένιος Σπαθάρης

Ζητώντας της να μας πει δύο λόγια για τον πατέρα της και πως τον έζησε εκείνη, μας αναφέρει:

“Ο πατέρας μου όταν ήταν σπίτι ήταν πάντα με το χαμόγελο, με το χιούμορ, τραγουδούσε, ζωγράφιζε αλλά ποτέ δεν έπαιζε καραγκιόζη στο σπίτι, πάντα εκτός και θα πηγαίναμε και εμείς μαζί.

Ο παππούς μου δεν άφηνε το πατέρα μου να γίνει καραγκιοζοπαίχτης και τελικά αποδείχτηκε ο πατέρας μου ακόμη καλύτερος, με την έννοια ότι  προέβαλε τον Καραγκιόζη περισσότερο. Έτσι και ο πατέρας μου απέτρεπε τον αδερφό μου, γιατί πέρασε δύσκολα για να μας μεγαλώσει, το επάγγελμα του καραγκιοζοπαίχτη δεν ήταν εύκολο.

Ήθελε να σπουδάσουμε και από εκεί και πέρα ας κάναμε ό,τι θέλαμε. Έτσι, ο αδερφός μου έγινε σκηνοθέτης αλλά ασχολείται παράλληλα και με το αρχείο του πατέρα μας, απλώς εγώ ασχολήθηκα περισσότερο, είχα και αδυναμία στο πατέρα μου. Για αυτό είμαι σήμερα στο Μουσείο (Σπαθάρειο) και προσπαθώ να συνεχίσω το έργο του”.

“Εγώ από μικρή έλεγα πως όταν μεγαλώσω θέλω να γίνω καραγκιοζοπαίχτης”, αναφέρει, γελώντας.

“Καλά, καλά”, μου’λεγε θυμάμαι ο πατέρας μου, αλλά εγώ το είχα μέσα μου και στο σπίτι με τα παιδιά, ασχολούμαι, κάνω μιμήσεις. Δεν έχει σχέση που είμαι γυναίκα. Θυμάμαι όταν είχαν ρωτήσει τον πατέρα μου αν θα ήθελε μια γυναίκα να ακολουθήσει το επάγγελμα μια γυναίκα, πχ η εγγονής σας; Γιατί όχι εδώ οι γυναίκες πήγαν στο φεγγάρι, είπε”.

Πηγή: news247.gr

Επικεφαλής της κτηνωδίας που θα εξελιχθεί σε λίγες ώρες, ο συνταγματάρχης Ιωάννης Πλυντζανόπουλος, ο ταγματάρχης Γιώργος Σγουρός και ο διοικητής του μηχανοκίνητου τμήματος της Αστυνομίας Νίκος Μπουραντάς.

Μετά τις 6:00 π.μ. ακούγονται τα «χωνιά» στους δρόμους της Κοκκινιάς. Όχι τα χωνιά της ΕΠΟΝ και του ΕΛΑΣ που καλούσαν κάθε τόσο τον Κοκκινιώτικο λαό σε αντίσταση και του έδιναν κουράγιο, μα τα χωνιά των ταγματασφαλιτών: «Προσοχή-προσοχή! Σας μιλάνε τα τάγματα ασφαλείας. Όλοι οι άνδρες από 14-60 ετών να πάνε στην πλατεία της Οσίας Ξένης για έλεγχο ταυτοτήτων. Όσοι πιαστούν στα σπίτια τους θα τουφεκίζονται επί τόπου». Πανικός σε κάθε σπίτι και σε κάθε δρόμο της πόλης. Μερικοί κρύβονται όπως-όπως σε στέγες, καταπακτές, πηγάδια, όπου βρουν. Με υποκόπανους γκρεμίζονται οι πόρτες των φτωχών παραγκόσπιτων και με βρισιές και κλωτσιές σέρνονται κυριολεκτικά προς τον τόπο του Μαρτυρίου, εκατοντάδες συμπολίτες μας αγωνιστές. Αρκετοί ήταν εκείνοι που δεν υπάκουσαν στην εντολή και εκτελέστηκαν επί τόπου στα σπίτια τους.

Οι γυναίκες με τα παιδιά κλαίνε και οδύρονται ακολουθώντας με αγωνία τους δικούς τους ανθρώπους. Οι Γερμανοί αρχίζουν να καίνε τα σπίτια. Οι ταγματασφαλίτες μπαίνουν στα σπίτια και αρπάζουν ότι βρουν, καταστρέφουν, καίνε, βρίζουν και χτυπούν τα γυναικόπαιδα. Η μικρή αντίσταση που πρόλαβαν να δεχτούν από ομάδες ΕΛΑΣιτών πνίγεται στο αίμα. Οι πρώτοι νεκροί πέφτουν σε διάφορους δρόμους.

Γύρω στις 8.00 π.μ. η πλατεία της Οσίας Ξένης, αλλά και οι γύρω δρόμοι, έχουν γεμίσει από κόσμο. Περίπου 25.000 άτομα. Χωρίζονται κατά ομάδες σε πεντάδες με κενά μεταξύ τους για να μπορούν οι δήμιοι και να υποδεικνύουν όποιον θέλουν. Η εντολή είναι να κάθονται γονατιστοί με ψηλά το κεφάλι. Η ζέστη αφόρητη και αρκετοί είναι αυτοί που λιποθυμούν και ζητούν εναγωνίως λίγες σταγόνες νερό. Όσες γυναίκες προσπαθούν να πλησιάσουν τους κρατούμενους προσφέροντάς τους από τις πήλινες στάμνες λίγο νερό, κακοποιούνται μπροστά σε όλους.

Ο ήλιος ανεβαίνει ψηλά, τα παλικάρια γονατισμένα και με τα πρόσωπα τους γυρισμένα προς την Μάντρα περιμένουν με αγωνία.Οι γερμανοτσολιάδες πιάνουν δουλειά. Ο συνταγματάρχης των ταγματασφαλιτών Ι. Πλυτζανόπουλος, που φοράει κάσκα και κρατά μαστίγιο, δίνει το γενικό πρόσταγμα. Ο ταγματάρχης Γ. Σγούρος με τον γιό του «μπέμπη» (Θεόδωρο Σγούρο) που είναι ντυμένος τσολιάς και οπλισμένος με αραβίδα παίρνουν θέσεις.

Στην πλατεία εμφανίζονται ελάχιστοι Κοκκινιώτες που φορούν μαύρες κουκούλες και έχουν καλυμμένα τα πρόσωπά τους. Ο ρόλος τους είναι συγκεκριμένος, ως γνήσιοι προδότες υποδεικνύουν ποιους να εκτελέσουν.(…) Ο γνωστός χαφιές της Κοκκινιάς, Μπατράνης, διακρίνει μέσα στο πλήθος το λοχαγό του ΕΛΑΣ Αποστόλη Χατζηβασιλείου και με ειρωνεία τον χαιρετά «τα σέβη μου λοχαγέ» και δίνει το σύνθημα. Αφού με την ξιφολόγχη του βγάζουν το μάτι και του σχίζουν τα μάγουλα, τον περιφέρουν ανάμεσα στο πλήθος ζητώντας του να προδώσει. Η απάντηση του ΕΛΑΣίτη λοχαγού ήταν «Πατριώτες, σηκώστε το κεφάλι, μη φοβάστε. Δεν πρόκειται να προδώσω κανέναν». Σέρνεται για να κρεμαστεί αναίσθητος. Λίγο πριν το τέλος του ψέλλισε. «ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΕΚΔΙΚΗΣΗ»!!!.

Ακολουθεί ο γραμματέας της ΚΟΒ Κιλικιανών του ΚΚΕ, Παναγιώτης Ασμάνης που τον κομματιάζουν στην κυριολεξία καθώς τον έσερναν για εκτέλεση. Τον σκότωσε ο ίδιος ο Πλυντζανόπουλος. Οι δοσίλογοι Βακαλόπουλος, Παρθενίου, Τσιμπιδάρος, Τσανακαλιώτης, Τηλέμαχος, Μόρφης (της Ειδικής Ασφάλειας), Μητρόπουλος, Γκίνος, μαζί με τον λοχαγό Παπαγεωργίου και τον διερμηνέα Ανθόπουλο συνεχίζουν με το δάχτυλο τεντωμένο: «Εσύ εκεί, και εσύ εμπρός σήκω. Εσύ ο κομμουνιστής».

Οι κουκουλοφόροι σαν τα φίδια σέρνονται μέσα στο πλήθος και διαλέγουν ..και ο δήμιος εκτελεί. Μέχρι να τους πάνε στον τόπο της εκτέλεσης τους βασανίζουν απάνθρωπα για να προδώσουν. Χαρακτηριστικό της ανδρείας, του υψηλού φρονήματος των εκτελεσθέντων είναι ότι λίγο πριν το θάνατο και με αντάλλαγμα την ίδια τους τη ζωή, κανείς δεν πρόδωσε άλλο συναγωνιστή του. Ενώ πολλοί ήταν αυτοί που πριν πέσουν νεκροί έδιναν θάρρος στους υπόλοιπους προτρέποντάς τους να αγωνιστούν ενάντια στο φασισμό.

Ο τόπος εκτέλεσης είναι κοντά στην πλατεία της Οσίας Ξένης στη μάντρα ενός ταπητουργείου , στη συμβολή των οδών Κιλικίας και Θειρών. Η μάντρα του υφαντουργείου Παγιασλή γεμίζει με παλικάρια. Ο Γερμανός δήμιος που βρίσκεται στο πόστο του μέσα στη Μάντρα πίνει συνέχεια ούζο και με το όπλο του συνεχώς εκτελεί. Πίνει , βρίζει, εκτελεί και συνεχώς αναφωνεί «άλλες κόμουνιστ καπούτ», («Όλοι οι κομμουνιστές θα πεθάνουν»).

Την ώρα των ομαδικών εκτελέσεων μια ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τους την ξακουστή αντάρτισσα Διαμάντω Κουμπάκη κρύβονται στο βόρειο τμήμα της πόλης σε σπίτια συναγωνιστών τους. Ξαφνικά γερμανικά καμιόνια ζώνουν την περιοχή και αρχίζουν να καίνε τα σπίτια. Από τα 90 σπίτια της περιοχής καίγονται τα 80. Για το λόγο αυτό η συνοικία του 4ου Καραβά ονομάστηκε «Καμένα». Γύρω στις 11:00 π.μ., οι Γερμανοί πληροφορούνται ότι στη Νεάπολη προδόθηκε το κρησφύγετο μιας ομάδας του εφεδρικού ΕΛΑΣ, στην οποία συμμετείχε η Διαμάντω Κουμπάκη. Η χαρά των Γερμανών ήταν μεγάλη διότι κατάφεραν να την συλλάβουν. Καθώς τη χτυπούσαν κατευθυνόμενοι προς τη Μάντρα η Διαμάντω τους έβριζε και τους απαντούσε «σαν και εσάς προδότες εγώ έφαγα 65!». Παρά το άγριο ξυλοδαρμό της με τους υποκόπανους των όπλων, φθάνοντας στη Μάντρα του μαρτυρίου και λίγο πριν την εκτελέσουν βρήκε το κουράγιο να φωνάξει «Μια ζωή τη χρωστάμε, ας μην την πάρουν οι προδότες. Υπάρχουν χιλιάδες λεβέντες. Θα τους εκδικηθούν». Παρόμοια κατάληξη θα έχει και μια άλλη αντάρτισσα, η Αθηνά Μαύρου. Καθώς την έσερναν βίαια στην Οσία Ξένη, για να μαρτυρήσει όσους γνώριζε, φώναξε: «αδέλφια το κεφάλι ψηλά, δε γνωρίζω κανέναν και ας με φάει το βόλι του Γερμανού».

Την ώρα που η Κουμπάκη και η Μαύρου έπεφταν στα χέρια των Γερμανών για να βρουν τραγικό θάνατο στην ίδια περιοχή μια ομάδα ΕΛΑΣιτών με επικεφαλής το Θεόδωρο Μακρή συνεχίζει να δίνει γενναία μάχη. Κάποιοι από αυτούς κατάφεραν να διαφύγουν από το γερμανικό κλοιό. Νεκροί πέφτουν ο Θεόδωρος Μακρής και ο Ιταλός Αντιφασίστας που είχε προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ Νίνο ή Πέτρος.

Στην πλατεία Οσίας Ξένης συνεχίζεται η τραγωδία. Εκατοντάδες γυναίκες προσπαθούν να ανακουφίσουν τον πόνο των αγωνιστών και με στάμνες κουβαλούν λίγο νερό και λίγο ψωμί. Οι δήμιοι σπάνε τις στάμνες, κλωτσάνε τις γυναίκες και βρίζουν… Τα παιδιά κλαίνε και σπαράζουν! Η ζέστη, η δίψα, ο φόβος έχει σκεπάσει τα πρόσωπα ψυχές όλων. Οι Γερμανοί και οι «Έλληνες» συνεργάτες τους χαμογελούν σαρκαστικά. Η αγωνία της διαλογής συνεχίζεται, οι ριπές στη Μάντρα συνεχίζονται, το Μαρτύριο τελειωμό δεν έχει. Τη στιγμή αυτή ξεχωρίζει ο ηρωισμός του αγωνιστή Κώστα Περιβόλα ο οποίος, την ώρα που τον διαλέγουν για εκτέλεση, ορμά πάνω στον χαφιέ Ι.Πλυντζανόπουλο, τον έπιασε από το λαιμό και του βγάζει την κουκούλα. Ο δήμιος προλαβαίνει και τον εκτελεί επί τόπου. Λίγο μετά το μεσημέρι σταματούν οι εκτελέσεις.

Έχουν προηγηθεί κι άλλες ομαδικές εκτελέσεις στα Καμένα, στη συμβολή των οδών Ακροπόλεως και Αρτέμιδος. Εκεί εκτελούνται 46 οι οποίοι μεταφέρθηκαν στην περιοχή με καμιόνια από την Οσία Ξένη.

Στο χώρο της Μάντρας η εικόνα είναι αποτρόπαια. Σωρός τα πτώματα, τσουβαλιασμένα το ένα πάνω από το άλλο. Το αίμα δύο πήχες έγλυφε το πάτωμα. Οι Γερμανοί δίνουν διαταγή στους κουκουλοφόρους να σκυλέψουν τους νεκρούς. Τα κτήνη ορμούν πάνω στα κουφάρια των ηρώων και αρχίζουν να τους παίρνουν ότι αντικείμενα αξίας είχαν πάνω τους. Ρολόγια, δαχτυλίδια , βέρες κ.α. Δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν το αποτρόπαιο ανοσιούργημά τους και οι ίδιοι οι Γερμανοί εκτέλεσαν κάποιους από αυτούς επί τόπου. Ανάμεσα τους και οι προδότες Μπατράνης και Μπεμπέκογλου.

Ο υπαστυνόμος Λευτέρης Παπανάγνου (σ.σ. σύμφωνα με την σημείωση του συγγραφέα ο υπαστυνόμος Λευτέρης Παπανάγνου ήταν μέλος του ΕΑΜ) λαμβάνει εντολή από το Διοικητή του 5ου Αστυνομικού Τμήματος να επιβλέψει την μεταφορά των εκτελεσμένων από το χώρο της Μάντρας στο Γ Νεκροταφείο. Ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει:

“Πήρα ανάλογη δύναμη και πήγα στη Μάντρα. Όλοι οι γύρω χώροι ήταν γιομάτοι από γυναίκες. Τις απομάκρυνα λίγα μέτρα. Έβαλα σκοπούς στις δυο γωνίες και στις δύο εισόδους και πήδησα τον μαντρότοιχο. Προχώρησα προς το κύριο οικοδόμημα. Την αίθουσα που στεγαζόταν οι αργαλειοί, όταν λειτουργούσε το υφαντουργείο. Το θέαμα με συγκλόνισε. Ρίγος ένιωσα σε όλο μου το σώμα. Δεν περίμενα να βρω τόσα θύματα. Πραγματικό σφαγείο. Όλο το δάπεδο του υφαντουργείου ήταν σκεπασμένο από τα κορμιά των εκτελεσμένων. Μόνο ένα διάδρομο είχαν αφήσει στην μέση σ’ όλο το μήκος της αίθουσας. Τα κορμιά των εκτελεσμένων ήταν πεσμένα μπρούμυτα το ένα δίπλα στο άλλο, σε δύο σειρές και με το κεφάλι προς την ανατολική και δυτική πλευρά της αίθουσας. Στη νοτιοανατολική γωνία της αίθουσας, και πάνω στα κορμιά των ανδρών βρίσκονταν μπρούμυτα το σώμα της Διαμάντως. Στη νοτιοδυτική γωνία της αίθουσας και πάνω από τα σώματα των ανδρών βρίσκονταν μπρούμυτα επίσης το σώμα της Αθηνάς Μαύρου. Συνήλθα γρήγορα. Σκέφτηκα λίγο. Τους δράστες τους ξέρουμε. Τις αιτίες επίσης. Εκείνο που δεν ξέρουμε είναι η ταυτότητα των θυμάτων. Προέχει η διάσωση των στοιχείων της ταυτότητας τους και η μεταφορά τους στο Νεκροταφείο. Άρχισα αμέσως την έρευνα των εκτελεσθέντων. Ότι έβρισκα, ταυτότητα, αλυσίδα, κέρματα, φυλαχτά κλπ. τα τύλιγα σ’ ένα μαντήλι και με ένα κομμάτι από φανέλα και πουκάμισο του θύματος. Ωρολόγια, χρυσά δαχτυλίδια και άλλα αντικείμενα αξίας δεν βρέθηκαν. Προφανώς οι νεκροί είχαν σκυλευθεί από τους Γερμανούς και τους τσολιάδες. Το συνήθιζαν άλλωστε. Ερεύνησα όλα τα θύματα και συγκέντρωσα τα δεματάκια και τα τύλιξα σ’ ένα σακάκι ενός θύματος. Αγκάλιασα για μία ακόμη και τελευταία φορά, με το βλέμμα μου τα θύματα και με βουρκωμένα μάτια άνοιξα τη σιδερένια πόρτα του υφαντηρίο. Έδωσα εντολή στους εργάτες του Δήμου που είχαν έλθει στο μεταξύ, να αρχίσουν την φόρτωση και τους αστυφύλακες να κρατήσουν μακριά της γυναίκες. Όταν η φόρτωση τελείωσε και τα κάρρα με συνοδεία αστυνομικών έφυγαν για το Γ’ Νεκροταφείο, εγώ με το σακάκι, το γιομάτο μικρά δεματάκια, στην αγκαλιά μου πήρα το δρόμο για το Ε’ Αστυνομικό Τμήμα, όπου και παρέδωσα το πολύτιμο για εμένα φορτίο στον υπάλληλο του γραφείου του Ε.Ε.Σ. που στεγάζονταν σε γραφείο του οικήματος του Ε΄ Αστυνομικού Τμήματος. Απολογισμός: Εκτελεσμένοι στην Μάντρα της Οσίας Ξένης 72 άντρες, νέοι στην απόλυτη πλειοψηφία τους και νέες γυναίκες: Τη Διαμάντω και την Αθηνά. Χωρίς τα θύματα στα Αρμένικα”.

Κατόπιν διαταγής οι Εργάτες του Δήμου, θάβουν τους εκτελεσμένους της Μάντρας στο Γ’ Νεκροταφείο και τους εκτελεσμένους των Καμένων στο Νεκροταφείο της Ανάληψης.

Η αυλαία αυτής της τραγωδίας έκλεισε γύρω στις 6:00 μ.μ. με ένα ξεδιάλεγμα περίπου 8.000 Κοκκινιωτών ομήρων. Ένα τεράστιο ανθρώπινο ποτάμι ξεκίνησε από την Κοκκινιά για το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Οι όμηροι οδηγούνται, σε φάλαγγα ανά τέσσερις, και σ΄ αυτή την απόσταση, περίπου 7 χιλιομέτρων όσοι πέφτουν κάτω από την εξάντληση, τη δίψα ή τη ζέστη, βασανίζονται αμέσως. Σε όλους τους δρόμους της Κοκκινιάς ακούς μόνο κλάματα μανάδων, συζύγων και παιδιών, ενώ από παντού ρέει αίμα και η πόλη μυρίζει θάνατο.

Όπως αναφέρει ο μαχητής του ΕΛΑΣ Αγ. Σοφίας Πειραιά, Μιχάλης Γρηγοράκης, ο οποίος συμμετείχε σ΄ αυτήν την πορεία, ένας από τους ταγματασφαλίτες που τους συνόδευαν, καθ΄ όλη τη διαδρομή φώναζε «Η Κοκκινιά δεν είναι εδώ. Η Γερμανία είναι εδώ. Πάρτε το χαμπάρι και θα πεθάνετε όλοι σας». Από το Χαϊδάρι γύρω στα 1.800 άτομα σέρνονται στα κολαστήρια της Γερμανίας. Κοκκινιώτες κλείστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Μανχάϊμ, Νταχάου, Μπούνχεβαλντ, Μπίπλις, Άουσβιτς και αλλού. (…)

Πηγή: Λεύκωμα του Δήμου Νίκαιας για τα 60 χρόνια από το Μπλόκο της Κοκκινιάς