«Πατριωτισμός είναι όταν η αγάπη για τους δικούς σου ανθρώπους έρχεται πρώτη. Εθνικισμός είναι όταν το μίσος για τους άλλους έρχεται πρώτο».
KΑΡΟΛΟΣ ΝΤΕ ΓΚΩΛ
Πανοσιολογιότατε, κ. Aντιπεριφερειάρχη, κ. Δήμαρχε, Κυρίες και Κύριοι
Θα ήθελα να ευχαριστήσω την διοίκηση της ΔΗΚΕΑ για την ευγενική της πρόσκληση, να είμαι και εγώ ανάμεσα στους εισηγητές της σημερινής εκδήλωσης ,με θέμα την συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου αλλά και τον δήμαρχο Αμυνταίου κ. Κ. Θεοδωρίδη που με πρότεινε ως εισηγητή, αποδεικνύοντας εμπράκτως, ότι εκτιμά τους νέους και ενισχύει την επιστημονική τους έρευνα, χωρίς να εμφορείται από ξεπερασμένες αντιδημοκρατικές αντιλήψεις. Είναι αλήθεια ότι η παρουσία των γαλλικών στρατευμάτων όπως και των υπόλοιπων συμμαχικών δυνάμεων της Ανταντ άφησε το αποτύπωμα της σε πολλούς τομείς στην περιοχή. Η περίοδος του Μεγάλου Πολέμου είναι ταραχώδης για την Δυτική Μακεδονία και ανεξερεύνητη ακόμη. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν μαζί, να διερευνήσουμε μερικές πτυχές της.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος, διεξήχθη από το 1914 -1918, μεταξύ των Κεντροευρωπαϊκών δυνάμεων, όπως ονομάζονται οι δυνάμεις των Γερμανών, της Αυστρουγγαρίας και των Βουλγάρων και των δυνάμεων της Ανταντ (Εγκάρδια Συνεννόηση) που αποτελούνταν από τις Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία και Ιταλία .
Οι δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ δημιουργούν στην Μακεδονία το τρίτο μέτωπο, το λεγόμενο «Μακεδονικό μέτωπο», που στόχο είχε τον αντιπερισπασμό και την πλευροκόπηση των κεντροευρωπαϊκών δυνάμεων, οι οποίες είχαν προηγουμένως επιτεθεί και καταλάβει την Σερβία.
Η δημιουργία του Μακεδονικού μετώπου ξεκινά από την Θεσσαλονίκη, στην οποία αποβιβάζονται το 1915 τα γαλλικά και αγγλικά στρατεύματα ,που προέρχονται από την αποτυχημένη απόβαση της Καλλίπολης, η οποία είχε προηγηθεί. Έτσι συγκροτείται η ονομαζόμενη και στρατιά της Ανατολής. Διοικητής της είναι ο Στρατηγός Μωρίς Σαράϊγ. Αυτός είναι ο επικεφαλής των δυνάμεων που εγκαθίστανται στη Θεσσαλονίκη, παραβιάζοντας, με την απόβαση του, την ελληνική ουδετερότητα, επικαλούμενος, ως δικαιολογία που δεν έστεκε, πως αποβιβάστηκαν οι δυνάμεις του στην ουδέτερη ζώνη του λιμένα Θες/νικης, η οποία είχε παραχωρηθεί για χρήση στην Σερβία.
Ο αμυντικός ρόλος μέχρι το 1918 των συμμαχικών δυνάμεων της Ανταντ στην περιοχή, τους στοίχισε τον υποτιμητικό τίτλο «Περιβολάρηδες της Θεσσαλονίκης» (GardenersofSalonica), ενώ, η γερμανική προπαγάνδα, ονόμασε το Μακεδονικό Μέτωπο, το «μεγαλύτερο περιφραγμένο στρατόπεδο». Τα ειρωνικά αυτά σχόλια δεν μειώνουν ωστόσο τις δυσκολίες και τις κακουχίες, τις οποίες συνάντησαν οι στρατιώτες που υπηρέτησαν στην περιοχή, αλλά ούτε και τη στρατηγική σημασία του μετώπου που φάνηκε σαφώς τον Σεπτέμβριο του 1918, όταν η συμμαχική επίθεση οδήγησε στην κατάρρευση των βουλγαρικών θέσεων και στην επακόλουθη συνθηκολόγηση αρχικά της Βουλγαρίας και στη συνέχεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Αυστροουγγαρίας.
Σε αυτές τις συνθήκες, ξεσπά το κίνημα της Εθνικής Άμυνας του Βενιζέλου το 1916 και χωρίζεται η Ελλάδα σε δύο κράτη ουσιαστικά με σύνορα και ουδέτερη ζώνη μεταξύ τους, το κράτος των Αθηνών υπό την κυβέρνηση και τον Βασιλιά Κωνσταντίνο και το κράτος της Θεσσαλονίκης υπό την επαναστατική διοίκηση του Βενιζέλου με τις ευλογίες των δυνάμεων της Αντάντ.
Ο εθνικός διχασμός, κύριο αίτιο του οποίου ήταν η σύγκρουση των δύο ισχυρών αντρών, για το αν η χώρα θα έβγαινε στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ ή θα ακολουθούσε την πολιτική της ουδετερότητας που επιδίωκε τότε ο Κωνσταντίνος, βρίσκεται πλέον στο απόγειο του.
Την περίοδο αυτή, οι Βούλγαροι, έχουν καταλάβει όλη τη νότια Σερβία και το γειτονικό μας Μοναστήρι, ενώ φονικές μάχες διεξάγονται στην καμπή του ποταμού Εριγώνα αλλά και κατά την γραμμή των συνόρων μας. Στις 4 Αυγούστου του 1916, οι βουλγαρικές δυνάμεις επιτίθενται αιφνιδιαστικά προς τη Φλώρινα, για να προλάβουν την συμμαχική επιχείρηση των Σέρβων, των Γάλλων και των άλλων δυνάμεων της Ανταντ, με στόχο τις οχυρώσεις τους στην κορυφογραμμή του Βόρα (Καιμακτσαλάν) και προελαύνουν νικηφόρα μέχρι τη Βεύη, καταλαμβάνοντας ,λίγες μέρες μετά, την περιοχή Αμυνταίου-Ξινού-Νερού, φτάνοντας μέχρι την λίμνη Βεγορίτιδα. Γνωρίζει έτσι η περιοχή μας μια μικρή περίοδο βουλγαρικής κατοχής, κατά την οποία, οι Βούλγαροι επιδίδονται σε ακρότητες και εγκλήματα κατά του ελληνικού πληθυσμού. Οι κατακτητές εκδιώκονται με την άφιξη των Γαλλικών, Ρωσικών και λοιπών στρατευμάτων, γιατί αυτά απελευθερώνουν τον Σεπτέμβριο του 1912 την περιοχή Φλώρινας. Χαρακτηριστική, είναι η φωτογραφία με Βούλγαρους στρατιώτες αιχμαλώτους, να περνάνε την γέφυρα του ποταμού Σακουλέβα μέσα στην πόλη.
Κρατάνε οι σύμμαχοι τη γραμμή του Καϊμάκτσαλάν, σαν κύρια γραμμή μετώπου και δυτικά στις 12 Σεπτεμβρίου 1916 ξεκινούν την αντεπίθεση τους 2 μεραρχίες Γάλλων και μία ταξιαρχία Ρώσων, η 2η Ρωσική Ειδική ταξιαρχία Πεζικού υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου Ντίτεριχς, οι οποίες οδεύουν προς Βεύη και Φλώρινα, αφού προηγουμένως, μαζί με τα σερβικά συμμαχικά στρατεύματα, έχουν ανακόψει τους Βουλγάρους μεταξύ Άρνισσας και Αγ. Παντελεήμονα και έχουν, νικηφόρα, απελευθερώσει στην συνέχεια το Αμύνταιο και το Ξινό Νερό. Οι Βούλγαροι όμως, λίγο βορειότερα, στον ποταμό Εριγώνα είχαν σειρές χαρακωμάτων, καλά οργανωμένων, που δύσκολα μπορούσαν να σπάσουν, αφού ο σχεδιασμός τους είχε γίνει από έμπειρους Γερμανούς ειδικούς μηχανικούς. Ο επικεφαλής της συμμαχικής δύναμης, Γάλλος στρατηγός Κορντονιέ, διέταξε την κατά μέτωπο επίθεση χωρίς όμως επαρκή υποστήριξη του πυροβολικού, με αποτέλεσμα, να γίνουν φονικές μάχες στη γραμμή Φλώρινας- Μοναστηρίου – Εριγώνα, οι οποίες στοίχησαν τη ζωή σε 2.000 συμμάχους. Ο Κορντονιέ, με απόφαση της Ανώτατης Γαλλικής διοικήσεως, αντικαταστάθηκε μετά από αυτό από τον στρατηγό Λεμπλουά, διοικητή της 57ης γαλλικής μεραρχίας, λόγω των πολλών απωλειών. Βασική λοιπόν συνεισφορά των γαλλικών ρωσικών και άλλων στρατευμάτων της Ανταντ, ήταν η απελευθέρωση της περιοχής μας από την μικρή και επώδυνη βουλγαρική κατοχή.
Επιδίδονται όμως, με πρωτεργάτες τους Γάλλους, οι δυνάμεις της Εγκάρδιας Συνεννόησης σε πρωτοποριακά έργα υποδομής για την περιοχή, όπως η κατασκευή δρόμων, για να καλύψουν βέβαια πρωτίστως τις ανάγκες του μετώπου. Η πρώτη διάνοιξη με τα μηχανικά μέσα της εποχής του δρόμου Θεσσαλονίκης- Φλώρινας, μέσω Κέλλης, έγινε από τους Γάλλους, όπως και η κατασκευή της γέφυρας Αρμενοχωρίου. Μέχρι τότε οι άθλιοι λασπόδρομοι χαρακτήριζαν το οδικό μας δίκτυο. Μπορούμε να πούμε, ότι είναι αυτοί που βγάζουν οδικά από την απομόνωση τη Φλώρινα αλλά και το Μοναστήρι. Γιατί αργότερα, όλοι θα επωφεληθούν από αυτόν τον πλούτο έργων υποδομής. Επισκευάζουν την κατεστραμμένη από τους Βούλγαρους σιδηροδρομική γραμμή της Φλώρινας, βοηθούν επίσης πολλές φορές τους φτωχούς κατοίκους της Φλώρινας και της Κοζάνης με εφόδια και τρόφιμα που είναι απαραίτητα λόγω των δύσκολων συνθηκών ζωής. Mέχρι και οδοντωτό σιδηρόδρομο κατασκευάζουν στα Άλωνα, για να συνδέεται η πόλη της Φλώρινας με το Πισοδέρι, ώστε, κατά τους δύσκολους χειμερινούς μήνες, να είναι απρόσκοπτος ο ανεφοδιασμός των γαλλικών στρατευμάτων που βρίσκονταν στην περιοχή Πρεσπών. Ακόμη και η παράδοση με τα χάλκινα της περιοχής μας, υποστηρίζεται από κάποιους, ότι έλκει την καταγωγή της από τις στρατιωτικές μπάντες των Γάλλων και των Σέρβων εκείνης της εποχής.
Όσον αφορά ειδικότερα την περιοχή Αμυνταίου – Ξινού-Νερού, οι Γάλλοι την απελευθερώνουν από τους Βουλγάρους μεταξύ 12 και 16 Σεπτεμβρίου του 1916 και εγκαθιστούν το κέντρο ανεφοδιασμού τους στο Ξινό Νερό, γιατί ως εκεί δεν είναι κατεστραμμένη η σιδηροδρομική γραμμή αλλά και διότι αυτό ήταν τότε το κεφαλοχώρι της περιοχής. Το χωριό, όπως θα δείτε και σε μία από τις φωτογραφίες του γαλλικού στρατού που προβάλουμε σήμερα, το επισκέπτεται και ο αρχηγός των γαλλικών δυνάμεων στην περιοχή, ο στρατηγός Κορντονιέ, πριν αντικατασταθεί. Δημιουργούν οι Γάλλοι σε αυτό δύο νοσοκομεία για τις ανάγκες του μετώπου και ένα ακόμη οι Ιταλοί, μετατρέποντας το ιστορικό σχολείο του σε ιταλικό στρατιωτικό νοσοκομείο, αφού το επισκεύασαν μάλιστα από τις καταστροφές που είχε υποστεί από την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων. Το μεγάλο γαλλικό νοσοκομείο, το οποίο σήμερα δεν διασώζεται, βρισκόταν κοντά στο γαλλικό νεκροταφείο του χωριού. Επίσης βλέπετε και στις φωτογραφίες, ότι ο σιδηροδρομικός σταθμός του Ξινου Νερού είχε μετατραπεί σε βάση ανεφοδιασμού των στρατιωτικών δυνάμεων της Ανταντ, επειδή ακριβώς ήταν το τελευταίο σημείο που μπορούσε να φτάσει το τρένο από την Θεσσαλονίκη, δεδομένου ότι κατά την υποχώρηση των Γερμανοβουλγάρων καταστράφηκε το τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής από το Ξινό Νερό μέχρι το Μοναστήρι. Ειδικά η σιδηροδρομική γέφυρα Κλειδίου είχε βομβαρδιστεί, ενώ και μέσα το Ξινό Νερό είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές, αφού ήταν λεηλατημένο και οι κάτοικοι του μέσα στην φτώχεια και την απόγνωση, ενώ ο ναός του Αγ. Νικολάου, ο οποίος ήταν μέχρι τότε η κεντρική του εκκλησία, είχε καταστραφεί ολοσχερώς όπως και πολλά σπίτια του από ορισμένα από τα οποία σύμφωνα με μαρτυρίες έλειπαν πια ακόμη και οι πόρτες και τα παράθυρα τους. Ο ναός του Αγ. Νικολάου διέθετε και μία τεράστια καμπάνα που είχε σταλεί από την Ρωσία και ο χτύπος της ακούγονταν μέχρι τα Καϊλάρια (Πτολεμαίδα), αλλά χάθηκε μέσα στην αναταραχή του πολέμου. Όπως βλέπετε στις φωτογραφίες ο σιδηροδρομικός σταθμός γίνεται τόπος, στον οποίο αποβιβάζονται συνεχώς κανόνια και άλλα όπλα και υλικά πολέμου. Επίσης στα χωράφια πίσω από τον σταθμό στήνονται πρόχειρα νοσοκομεία με σκηνές για την πρώτη αντιμετώπιση των τραυματιών από το μέτωπο, πριν αυτοί οδηγηθούν στα άλλα νοσοκομεία του Ξινού Νερού που προανέφερα. Διαπιστώνουμε λοιπόν, ότι το χωριό είχε μετατραπεί σε κέντρο ανεφοδιασμού και υγειονομικής περίθαλψης των δυνάμεων της Ανταντ.
Κάθε Σάββατο απόγευμα, στην κεντρική πλατεία του, προβάλουν ταινίες βωβού κινηματογράφου και επίκαιρα, πράγμα πρωτοφανές για τους κατοίκους τότε. Δημιουργούν αίθουσες προβολής ταινιών σε πόλεις, όπως η Φλώρινα, για τις ανάγκες βέβαια και της προπαγάνδας τους, αλλά και της ψυχαγωγίας στρατιωτών και κατοίκων. Ο Δημ. Μεκάσης, που ασχολήθηκε με τον κινηματογράφο στην Φλώρινα, γράφει:”Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα γαλλικά στρατεύματα που έδρευαν στην πόλη μας, έφεραν μια κινητή κινηματογραφική μηχανή για την ψυχαγωγία του στρατού τους. Η αίθουσα που χρησιμοποίησαν ήταν τρία συνεχόμενα καταστήματα, στην οδό 25ης Μαρτίου. Συγχρόνως, γίνονται προβολές και για τους Φλωρινιώτες με ταινίες βουβές (πολεμικά επίκαιρα και κωμωδίες). Ο κινηματογράφος στηνόταν σε διάφορα μέρη της πόλης, όπως στην πλατεία Ερμού ( σημερινή 7η Ηρώων), στην αυλή του οικοτροφείου και στο καφενείο του Τέγου στο Γιάζι, όπου υπήρχαν σκαμμένες κερκίδες στην πλαγιά του βουνού”. Βεβαίως, δεν πρέπει, να διαλάθει της προσοχής μας, ότι τον κινηματογράφο, τον χρησιμοποιούσαν εκτός από την ψυχαγωγία τους και για λόγους ευρύτερης προπαγάνδας στους κατοίκους, αφού προβάλλονται επίκαιρα της εποχής και ταινίες με τα κατορθώματα των στρατιωτών της Ανταντ.
Κατασκευάζουν ακόμη νοσοκομεία στο Αμύνταιο και σε άλλες περιοχές. Οι Ιταλοί από την πλευρά τους, αξιοποιούν για πρώτη φορά το ανθρακούχο νερό του Ξινού Νερού, ιδρύοντας την πρώτη μονάδα εμφιάλωσης. Όταν επισκέφθηκε ο νέος αρχιστράτηγος Φρανσέ ντε Εσπεραί την περιοχή, διαπίστωσε την πολυτιμότητα του ανθρακούχου νερού και έκρινε ότι αυτό ήταν εφάμιλλο των γαλλικών. Έστειλε δείγματα στη Γαλλία και οι ειδικοί αποφάνθηκαν ότι είναι άριστο. Επίσης εκείνη την ιστορική περίοδο έχουμε και την έλευση της γαλλικής ποικιλίας σταφυλιών στην περιοχή μας. Ο Φρανσέ ντε Εσπεραί ανακαλύπτει την τοπική παραδοσιακή ποικιλία σταφυλιών και στέλνει στην Γαλλία δείγματα από αυτήν, ζητώντας παράλληλα, να αποσταλούν από εκεί δείγματα της γαλλικής ποικιλίας για καλλιέργεια. Στο Ξινό-Νερό υπήρχε επίσης μεγάλο γαλλικό νεκροταφείο, στο οποίο γίνονταν οι ταφές των νεκρών στρατιωτών, Γάλλων, Ιταλών και υπολοίπων συμμάχων της Ανταντ. Τα ερείπια του περιβόλου του νεκροταφείου διασώζονται μέχρι σήμερα ημικατεστραμμένα, με την χαρακτηριστική γαλλική τεχνοτροπία να διακρίνεται στην κατασκευή τους. Οι ταφέντες, έχουν από την περίοδο του μεσοπολέμου μεταφερθεί πια στην πατρίδα τους και ο χώρος πλέον είναι κενός.
Είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε, ότι τα γαλλικά στρατεύματα που βρίσκονταν τότε στην περιοχή μας αποτελούνταν και από πλήθος στρατιωτών, οι οποίοι είχαν μεταφερθεί από τις αποικίες της Γαλλίας, ανάμεσα τους πολλοί Σενεγαλέζοι και Μαροκινοί.
Την εποχή εκείνη συνοδεύουν τους στρατιώτες και ιερείς. Ένας τέτοιος καθολικός ιερέας συνόδευε και τους Ιταλούς στρατιώτες που βρίσκονταν στο Ξινό Νερό. Αυτός συγκέντρωνε τα παιδιά του χωριού για κατηχητικό, στα πλαίσια του οποίου γινόταν ίσως και προσπάθεια προσηλυτισμού που δεν ευδοκίμησε, μεταξύ των ορθοδόξων κατοίκων. Με βάση μαρτυρίες όμως ανθρώπων που είχαν ζήσει τότε και είχαν συμμετάσχει στο κατηχητικό αυτό, μάθαιναν από τον ιερέα τον γαλλικό και ιταλικό εθνικό ύμνο και θρησκευτικούς καθολικούς ύμνους, όπως το Ave Maria (Άβε Μαρία). Διδάσκονταν εξάλλου και βασικές γνώσεις της γαλλικής και ιταλικής γλώσσας. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε, πως οι Ιταλοί μέσα στον περίβολο των νεκροταφείων του Αγ. Αθανασίου Ξινού-Νερού κατασκεύασαν μια μικρή ιταλική καθολική εκκλησία για τις λατρευτικές τους ανάγκες, η οποία σήμερα δεν διασώζεται.
Ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων ήταν τόσο έντονος, που οι Γάλλοι στρατιώτες πετούσαν τα ρούχα τους κατά τις αφηγήσεις κατοίκων κάθε Σάββατο σε συγκεκριμένη περιοχή έξω από το χωριό και έβαζαν καινούργια, με αποτέλεσμα οι πάμφτωχοι και ταλαιπωρημένοι χωρικοί να πηγαίνουν να τα παίρνουν και αφού τα έπλεναν, να αποκτούν και αυτοί καινούργια ρούχα.
Όμως θα ήταν ιστορικό ατόπημα και αντιεπιστημονική παράλειψη εκτός από την θετική συνεισφορά της παρουσίας των γαλλικών στρατευμάτων, να μην αναφερθούμε για λόγους ιστορικής και επιστημονικής αλήθειας και στα λάθη τους, επειδή ακριβώς η ιστορία δεν γράφεται με ωραιοποιήσεις και αγιογραφίες. Οι αναφορές αυτές βεβαίως ουδόλως υπερκαλύπτουν την μεγάλη και θετική συνεισφορά των φίλων Γάλλων ειδικά στην απελευθέρωση της περιοχής από την κατοχή των Βουλγάρων και στην προάσπιση της ελληνικής Μακεδονίας απέναντι στους εισβολείς. Είναι όμως αδιαμφισβήτητο γεγονός, ότι είχαν και αρνητική ανάμειξη στον αιματηρό εθνικό διχασμό, υποστηρίζοντας την βενιζελική παράταξη, πολλές φορές με τρόπους ακραίους που ειδικά στην περιοχή μας κόστισαν σε διώξεις και φυλακίσεις, όπως και εκτελέσεις φιλομοναρχικών. Με τις παρακάτω αναφορές βέβαια δεν πρέπει να οδηγηθούμε σε άτοπα συμπεράσματα και να μην αναγνωρίσουμε τον εθνικά σωτήριο ρόλο για την ελληνική Μακεδονία, τόσο του βενιζελικού κινήματος της Εθνικής Άμυνας που απέτρεψε την υποδούλωση της, όσο και την ορθότητα της στρατηγικής επιλογής του Βενιζέλου να συνταχτεί με την Ανταντ κόντρα στον τότε βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος επέμενε λανθασμένα στην ουδετερότητα της χώρας.
Όταν λοιπόν κατελήφθη το Μοναστήρι που ανήκε τότε στο βασίλειο της Σερβίας, από τους Βουλγάρους, ο εκεί ευρισκόμενος γάλλος γενικός πρόξενος De Berne Lagarde Λαγκαρντ αναχωρεί και εγκαθίσταται στην Κοζάνη. Το καλοκαίρι του 1916 εγκαθίσταται εκεί και ο φίλος του Βενιζέλου και μετέπειτα επαναστατικός διοικητής Κοζάνης Ιωάννης Ηλιάκης, για να προετοιμάσει την συμμετοχή της περιοχής στο κίνημα της Εθνικής Άμυνας. Ο Γάλλος πρόξενος τότε λειτούργησε ως πολιτικός σύμβουλος της εξέγερσης στην Δ. Μακεδονία κατά των επίσημων αρχών. Για την επιβολή του κινήματος της Εθνικής Άμυνας, έχουμε συλλήψεις και εκτελέσεις αντιφρονούντων από τις ομάδες ένοπλων Αμυνιτών φρουρών που δημιουργήθηκαν με την βοήθεια των Γάλλων. Στην Δ. Μακεδονία, δυστυχώς, σε αυτήν την έκρυθμη κατάσταση, δεν απετράπησαν και ορισμένα εγκλήματα βιασμών από πλευράς των Γάλλων σε πόλεις και χωριά της. Αυτή, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και η σκοτεινή πλευρά της παρουσίας τους, στα πλαίσια της ανάμειξης τους στον εθνικό διχασμό, που έκαιγε τότε την ψυχή του έθνους, με πράξεις εις βάρος αντιφρονούντων. Σε διαφορετική αλλά και την ίδια ιστορική περίοδο και οι φιλομοναρχικοί φέρθηκαν εγκληματικά και άσχημα σε διάφορες περιοχές της χώρας που ήταν υπο τον έλεγχο τους. Είναι χαρακτηριστικό του διχασμού αυτή η άσκηση βίας και από τις δύο πλευρές. Σήμερα όμως, αναλύω ειδικότερα μόνο την συγκεκριμένη περίοδο της παρουσίας των Γάλλων και την σχέση τους με τα έκτροπα του διχασμού στην Δυτική Μακεδονία, εξετάζοντας ψυχρά τα γεγονότα, χωρίς ιδεολογικές ή πολιτικές τοποθετήσεις.
Ειδικότερα στην πόλη της Φλώρινας, στην οποία υπήρχε έντονη παρουσία φιλομοναρχικών, εξαπολύθηκαν έντονες διώξεις και συγκροτήθηκε επιτροπή «Αμυνιτών», η οποία αποτελούνταν από τους Ι. Ζήση, Τέγο Σαπουντζή, Κώστα Μέναχο και Κ. Μακρή. Η επιτροπή αυτή μαζί με Γάλλους στρατιώτες συνέλαβε τον τότε Δήμαρχο Γ. Λουκά, τον Ιατρό Μαβλή και τον Δ.Π.Ρόμπη.
Οι έφεδροι-αντάρτες του κινήματος της Εθνικής Αμύνης συνεργάζονται απευθείας με τους Γάλλους. Τους χορηγούνται στολές εφόδια και αυτοκίνητα για τις μετακινήσεις τους . Ο διοικητής Κοζάνης Ιωάννης Ηλιάκης, ο οποίος ήταν φίλος και έμπιστος του Βενιζέλου, τοποθετήθηκε, από το κίνημα της Εθνικής Άμυνας και τους Γάλλους, διοικητής Κοζάνης. Πάνοπλοι Γάλλοι στρατιώτες εισέβαλαν στην Κοζάνη και αφού απέλυσαν τους εναπομείναντες πιστούς στην κυβέρνηση των Αθηνών διοικητικούς υπαλλήλους, παρέδωσαν την πολιτική εξουσία στον Ηλιάκη. Ο τελευταίος ,κατέλαβε το τηλεγραφείο, έκλεισε τα καταστήματα και τις Δημόσιες Υπηρεσίες και αφού παρέλαβε όλα τα χρήματα του Δημοσίου Ταμείου, κάλεσε τον πληθυσμό να συγκεντρωθεί μπροστά στην Νομαρχία. Μερικά μέτρα πιο πέρα χαμογελούσε ο πολιτικός σύμβουλος της εξέγερσης, ο Γάλλος πρόξενος Λαγκάρντ.
Από την ημέρα εκείνη κάθε επικοινωνία με την Αθήνα διακόπηκε. Η εξουσία ανήκε στους επαναστάτες της Εθνικής Άμυνας και τους Σενεγαλέζους και Μαροκινούς λογχοφόρους της Γαλλικής στρατιάς. Ο Ηλιάκης, μάλιστα , κάνει και κάτι άλλο. Ελευθερώνει όλους τους κρατούμενους από τις φυλακές Κοζάνης, με σκοπό να συγκροτήσει σώμα πραιτοριανών. Τον διακόπτει όμως ο τότε εισαγγελέας Κοζάνης.
Άρχισαν λοιπόν εκκαθαρίσεις με εντολή των νέων επαναστατικών αρχών και την διαδικασία αυτή ο Ηλιάκης την ονομάζει «εκπολιτισμό της ψυχής των πολιτών» Ήταν σαφές τι εννοούσε. Διοργανώνονται ακόμη και συγκεντρώσεις υποστήριξης του κινήματος της Εθνικής Άμυνας. Χαρακτηριστικό είναι ένα τηλεγράφημα του Ηλιάκη στον δήμαρχο Χανίων Μουντάκη, που ανάμεσα στα άλλα του λέει:« Έχει χάλια η Μακεδόνικη ψυχή – δεν συνεμερίζετο τας βενιζελικάς αντιλήψεις. – Διά του εκπολιτισμού- θα εννοήσει ποια τα προς την Πατρίδα καθήκοντα». Εννοούσε προφανώς δια των φυλακίσεων και των απελάσεων.
Πρώτο μέλημα της νέας επαναστατικής διοίκησης ήταν η εκκαθάριση του υπαλληλικού κόσμου από τα “φιλοβασιλικά” στοιχεία. Με έγγραφο της, που κοινοποιήθηκε στις 21/9/1916 προς όλους τους υπαλλήλους της πόλης, απαίτησε την προσχώρηση τους στην επανάσταση και απείλησε με απόλυση όσους δεν συμμορφώνονταν στο κίνημα.
Η πράξη αυτή είχε σαν αποτέλεσμα την ένταξη της πλειονότητας των υπαλλήλων στο κίνημα και ειδικότερα του Δικαστικού Σώματος. Την Κυριακή, 14 Αυγούστου 1916, οι βενιζελικοί συγκρότησαν δυναμικό συλλαλητήριο στην πλατεία Αγοράς της Κοζάνης. Όσοι πολίτες δεν χειροκρότησαν τους ομιλητές ξυλοκοπήθηκαν και συνελήφθησαν από την χωροφυλακή.
Όπως καταγράφει η εφημ. Ηχώ στις 6/11/1916 ο Ηλιάκης, για να καταλαγιάσει την ανησυχία στον πληθυσμό, προσπάθησε με υποσχέσεις και χρήματα να εξαγοράσει τους σημαίνοντες πολίτες της περιοχής. Όσοι αρνήθηκαν να συνετισθούν, φυλακίσθηκαν, κακοποιήθηκαν ή στην καλύτερη περίπτωση εκτοπίσθηκαν, αφού όμως πρώτα εκποιήθηκε η περιουσία τους. Την 1η Οκτωβρίου 1916 , η τοπική εφημερίδα της Κοζάνης ” Ηχώ”, δημοσίευσε μια προκήρυξη του που δείχνει το πνεύμα μέσα στο οποίο λειτούργησε. Έλεγε λοιπόν: « Και προβαίνων εις το έργον μου πρέπει, να σας δηλώσω ότι θα βαδίσω δικτατορικώς, διότι πράγματι ασκώ δικτατορικήν εξουσίαν». Όλα τα παραπάνω γίνονται με την ενεργό ανάμειξη και υποστήριξη των γαλλικών δυνάμεων.
Μέσα σε αυτό το κλίμα συντελείται και μια τραγωδία στην μονή Ζιδανίου στα Σερβια. Στην μονή αυτή είχαν καταφύγει οι φιλομοναρχικές αρχές και πολίτες από τα Σέρβια. Απόσπασμα από 18 έφιππους Μαροκινούς στρατιώτες με επικεφαλής Γάλλο ανώτερο αξιωματικό, εκτελώντας διαταγή του στρατηγού Σεράϊγ, τα χαράματα της 3ης Μαρτίου 1917, πήγε και αφού περικύκλωσε το μοναστήρι της Παναγίας Ζιδανίου, εκτέλεσε φρικωδώς έξι (6) άτομα, ανάμεσα τους και τον ηγούμενο της Μονής Καλλίνικο Νίκογλου, όπως και έναν νεαρό με ψυχικό νόσημα, ονόματι Θεοφάνη, 15 ετών, από το χωριό Άγιος Παντελεήμονας Φλώρινας, που τον είχαν φέρει στο μοναστήρι για θεραπεία. Η μητέρα του άμοιρου ηγούμενου, αντικρίζοντας το θέαμα του παραμορφωμένου από την εκτέλεση ηγουμένου, παραφρόνησε από εκείνη την στιγμή. Επέζησε από τύχη ο έκπτωτος δήμαρχος Σερβίων φιλομοναρχικός Νικόλαος Χαρισίου, ο οποίος είχε μεταβεί για προσωπική του υπόθεση στην Ελασσόνα και έτσι γλίτωσε τη σφαγή.
Κλείνοντας την εισήγηση μου, θα ήθελα να τονίσω, πως στις ανώμαλες εκείνες εποχές και αν κάποιος επιθυμεί να τις εξερευνήσει χωρίς παρωπίδες, θα διαπιστώσει, ότι εκτός από ηρωικά και μεγάλα κατορθώματα, δυστυχώς συνέβησαν και εγκλήματα. Αν και φιλελεύθερος και καθόλου φιλομοναρχικός ,είχα υποχρέωση να αναφέρω τα έκτροπα από σεβασμό στην ιστορική αλήθεια. Κατέληξα όμως, αποτιμώντας την συνολική παρουσία των γαλλικών και άλλων στρατευμάτων, πως η παρουσία τους στην περιοχή μας είχε απείρως θετικότερες επιπτώσεις από τις αρνητικές. Άλλωστε, ο φίλος γαλλικός λαός πολλές φορές στάθηκε στο πλευρό μας, όταν χρειάστηκε να προασπίσουμε τα εθνικά μας συμφέροντα και δεν είναι τυχαίο, ότι ως τις μέρες μας αντηχεί στα αυτιά μας το σύνθημα «Ελλάς – Γαλλία συμμαχία». Ειδικά όμως και για την Μακεδονία, οι Γάλλοι γνωρίζουν από πρώτο χέρι την ιστορική αλήθεια, αφού έφτασαν ακόμη και με το αίμα τους να υπερασπιστούν την ελληνικότητα της, όταν αυτή απειλήθηκε κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός για το οποίο τους ευγνωμονούμε.
Σας ευχαριστώ θερμά.
ΠΗΓΕΣ: Μαρτυρίες κατοίκων Ξινού Νερού, αρχεία και δημοτικές βιβλιοθήκες, διαδίκτυο, Ηλίας Κ. Λαμπρέτσας : Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης : Κοζάνη 2000, Λ.Α. Παπαϊωάννου: ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΖΙΔΑΝΙΩΤΙΣΣΑΣ, Λουκιανός Ι. Χασιώτης: Μακεδονία, 1912-1923: Από την πολυεθνική αυτοκρατορία στο εθνικό κράτος, ΤΑΥΓΕΤΗΣ: Ο Εθνικός Διχασμός στη Δυτική Μακεδονία ( 1916 – 1918 ), Eφημερίδα Ηχώ κλπ.
Πηγή: studio3newcastle.com.au
STUDIO 3 NEWCASTLE AUSTRALIA 