Aυστραλία:H Οδύσσεια του Jim Carstairs στην Κρήτη

Το ημερολόγιο ενός Αυστραλού αξιωματικού στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Κρήτη, πρόκειται να εκδοθεί από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης τον Μάιο.

Σύμφωνα με τον συν-επιμελητή του ημερολογίου, Mike Sweet, πρόκειται για μια μοναδική διορατική ματιά του James De Mole Carstairs στους δεσμούς μεταξύ των συμμάχων στρατιωτών και των Κρητών προστατών τους.

To από καιρό ξεχασμένο ημερολόγιο του υπολοχαγού James De Mole Carstairs, ο οποίος πολέμησε στη Μάχη της Κρήτης και φυγάδευσε έναν μεγάλο αριθμό Συμμάχων στρατιωτών από το νησί προς τα τέλη του 1941, θα παρουσιαστεί στην Κρήτη τον ερχόμενο μήνα, μέσα στο πλαίσιο των εορτασμών της 75ης Επετείου της Μάχης της Κρήτης.

Παραγωγή του Συνδέσμου Ιστορικών Μελετών Κρήτης, στην αγγλική και ελληνική γλώσσα, το έργο είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας μεταξύ του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης στο Ηράκλειο και των συνεπιμελητών, Ian Frazer και Michael Sweet, οι οποίοι εργάστηκαν με τους Κρήτες ιστορικούς, Κλαίρη Μητσοτάκη, Κώστα Μαμαλάκη και Ντενίς Αλεβίζου.

Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι το βιβλίο αυτό θα είναι το έβδομο της σειράς “Μαρτυρίες”, που εξέδωσε το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και αναφέρεται σε διαφορετικά περιστατικά της Μάχης της Κρήτης και της γερμανικής κατοχής.

Προηγούμενες αναφορές περιλαμβάνουν και τις μαρτυρίες του αρχαιολόγου και μυστικού πράκτορα από την Tασμανία, Tom J. Dunbabin, και του αγωνιστή της αντίστασης, Γιώργου Τζίτζικα.

Από τις εκατοντάδες των συμμάχων, οι οποίοι κατόρθωσαν να διαφύγουν μετά τη Μάχη της Κρήτης, ελάχιστα ημερολόγια έχουν διασωθεί. Ακόμη λιγότερα στοιχεία έχουν δημοσιευθεί από όλα εκείνα τα οποία αναφέρονται στις διηγήσεις όσον αφορά τους δεσμούς των συμμάχων στρατιωτών με τους ντόπιους που τους περιέθαλψαν και τους αγωνιστές της αντίστασης που έπαιξαν κύριο ρόλο στην απόδρασή τους από το νησί. Το ημερολόγιο του James Carstairs ανήκει σ’ αυτήν την κατηγορία.

Ο Carstairs γεννήθηκε στη Μελβούρνη το 1914, και μετά τη στρατιωτική του θητεία ασχολήθηκε με τη γεωργία στη Βικτώρια, μέχρι το θάνατό του το 2007.

Το 1980 αποφάσισε να γράψει τα απομνημονεύματά του, μέσα στα οποία ήταν και το κεφάλαιο των εμπειριών του στην Κρήτη το 1941, από σημειώσεις που είχε κρατήσει τότε.

Ο ερευνητής Ian Frazer, ήλθε για πρώτη φορά σ’ επαφή μ’ αυτό το κεφάλαιο (ένα από τα πολλά τα οποία αναφέρονταν στις εμπειρίες του πολέμου), στη Βιβλιοθήκη του Anzac House στη Μελβούρνη το 2011, η επιμέλεια εντούτοις του ημερολογίου δεν έγινε δυνατή παρά το 2015, όταν εντοπίστηκε ο γιος του Carstairs.

Ακολούθησε η ανάγνωση των χειρογράφων από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, το οποίο έκρινε ότι ήταν μία πολύτιμη ευκαιρία να παρουσιάσει μία αξιόλογη ιστορική πτυχή. Μία πτυχή η οποία όχι απλώς παρουσιάζει τις καθημερινές περιπέτειες και οδύνες ενός στρατιώτη των συμμάχων στην Κρήτη, αλλά φωτίζει και τους στενούς δεσμούς που δημιουργήθηκαν με τους αρχηγούς της Αντίστασης, καθώς επίσης και το βάρος της ευθύνης που επωμίστηκε για τη φυγάδευση άνω των 80 αντρών, γεγονός που οφείλεται αποκλειστικά στην επινοητικότητά του.

Το ημερολόγιο του Carstairs είναι μοναδικό για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχήν είναι η μόνη λεπτομερής αναφορά ενός αξιωματικού ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη φυγάδευση ενός μεγάλου αριθμού στρατιωτών που είχε οργανωθεί από τις μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας. Είναι, επίσης, από τα λίγα ντοκουμέντα που αναφέρονται σε συγκεκριμένους αγωνιστές της Κρητικής Αντίστασης στους οποίους βασίστηκε κατά τη διάρκεια της πορείας η οποία ξεκίνησε στη Χώρα Σφακίων, αμέσως μετά την αιχμαλωσία των Συμμαχικών Δυνάμεων και τελείωσε σε μια ερημική παραλία, νότια του Ηρακλείου, πέντε μήνες αργότερα.

Το να κρατά κάποιος ημερολόγιο κάτω από τέτοιες συνθήκες, ήταν πάρα πολύ επικίνδυνο και ο Carstairs ήταν ιδιαίτερα προσεκτικός στο να κρύβει τις σημειώσεις και τα σκίτσα του (ήταν ένας ταλαντούχος καλλιτέχνης) όχι μόνο από τους Γερμανούς, αλλά και από τη Βρετανική μυστική υπηρεσία πληροφοριών στο Κάιρο, μετά την απόδρασή του.

Από όλους τους κρυψώνες που καταγράφονται στο ημερολόγιό του, τα πιο δυνατά και αποκαλυπτικά σημεία είναι εκείνα που αναφέρονται στο χωριό Βαφές, 20 χλμ. από τα Χανιά, και την προστασία που δέχτηκε εκεί από την οικογένεια Βανδουλάκη.

Η φιλία η οποία αναπτύχθηκε με τον Βανδουλάκη, Έλληνα στρατιώτη ο οποίος αμέσως μετά την ήττα των συμμαχικών δυνάμεων κατατάχθηκε στην Αντίσταση, εξελίχθηκε σε στενό δεσμό στο διάστημα των τριών μηνών που έμεινε ο Carstairs στο χωριό.

Να σημειωθεί ότι ο “Vi”, όπως τον αποκαλούσε ο Carstairs, συνέχισε να στηρίζει τους συμμάχους, ακόμη και όταν οι κάτοικοι του χωριού είχαν στραφεί εναντίον τους. Η στήριξη του Βανδουλάκη στον Carstairs και τους άντρες του ήταν το ίδιο δυνατή μέχρι την απόδρασή τους από το νησί.

Το Σεπτέμβρη του 1941, ο Carstairs, πριν φύγει από το Βαφές, άφησε τα πολύτιμα χειρόγραφά του στον Βανδουλάκη, ο οποίος έσπευσε να τα κρύψει επιμελώς και να του τα στείλει στην Αυστραλία μετά το τέλος του πολέμου.

Η αναφορά του Carstairs στη σχέση με τον Βανδουλάκη, εκτός του ότι είναι σημαντική, συνάμα είναι αξιόλογη και για το γεγονός ότι φωτίζει μερικές από τις πρώτες ενέργειες στην αντίσταση μιας οικογένειας η οποία έπαιξε αργότερα βασικό ρόλο στη στήριξη Βρετανών μυστικών πρακτόρων, όπως ήταν οι Xan Fielding και Guy Turrell οι οποίοι είχαν τη βάση τους στο Βαφές το 1942 και 1943.

Μια άλλη οικογένεια στην περιοχή του Ρεθύμνου που έπαιξε ρόλο στις εμπειρίες του Carstairs είναι του Χαροκόπου στον Πατσό, στο βόρειο άκρο του Φαραγγίου Αμάρι.

Τον Οκτώβρη του 1941, δύο εβδομάδες μετά την άφιξή του στον Πατσό, ο Carstairs συνάντησε δύο Βρετανούς μυστικούς πράκτορες οι οποίοι του ζήτησαν να τους βοηθήσει στο να οργανώσουν την απόδραση στρατιωτών των Συμμαχικών Δυνάμεων οι οποίοι κρύβονταν στο Φαράγγι Αμάρι.

Ο Carstairs περιγράφει στο ημερολόγιό του, πώς, μετά από τέσσερις εβδομάδες στον Πατσό, το Νοέμβρη του 1941 πήρε την εντολή να μετακινηθεί στη νότια ακτή. Κύριο ρόλο στη μετακίνηση αυτή έπαιξε ο γνωστός αρχηγός Αντίστασης, Καπετάν Πετρακογιώργης, ο οποίος είχε τη βάση του στο χωριό Μαγαρικάτι και έλεγχε την περιοχή όπου το φαράγγι Αμαρίου ενώνεται με την πεδιάδα Μεσσαρά.

Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι η περιοχή αυτή είχε καταστεί ο βασικός χώρος, όχι μόνο για τον Carstairs, αλλά για πλειάδα φυγαδεύσεων που έλαβαν χώρα αργότερα, για ενέργειες μυστικών πρακτόρων και κλειδί εφοδίων για την αντίσταση, συνδέοντας χωριά της περιοχής Αμαρίου με τις ακτές του νότου.

Στο ημερολόγιό του, ο Carstairs, δίνει λεπτομερείς πληροφορίες αναφορικά με τις επαφές του με τον αρχηγό της αντίστασης, φωτίζοντας τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσαν αυτές οι σχέσεις.

Πρόκειται για μια φορτισμένη περίοδο για τον Crastairs όπου οι ηγετικές του ικανότητες έμπαιναν σε φοβερή δοκιμασία. Οι προκλήσεις που αντιμετώπισε ήταν φοβερές. Ξεκίνησαν με την ευθύνη που ανέλαβε να μεταφέρει πάνω από 80 άντρες με ασφάλεια από τον Πατσό στο Μαγαρικάρι (μια διαδρομή τριών ημερών), και μετά όταν έφτασαν εκεί, μετά από τρεις εβδομάδες περίπου, να τους μεταφέρει στην ακτή, μια διαδικασία άλλων τριών ημερών πορείας.

Μετά, έπρεπε να περάσουν το Φαράγγι Μεσαρά, το οποίο περιφρουρούσαν οι Γερμανοί, και στη συνέχεια, διασχίζοντας τα απόκρημνα Αρετούσια Όρη, να φθάσουν στην ερημική ακτή “Τρεις Εκκλησιές”, 60 χλμ. νότια του Ηρακλείου.

Εδώ, η Οδύσσεια του Carstairs φθάνει στο αποκορύφωμά της. Μέσα στο βαθύ σκοτάδι τη νύχτα 26/27 Νοεμβρίου, στο HMS Hedgehog, επιβιβάζονται 90 στρατιώτες, η ομάδα που είχε οδηγήσει εκεί ο Carstairs.

Στην επίσημη αναφορά του ταξιδιού στην Αλεξάνδρεια καταγράφονται 28 Αυστραλοί, 28 Νεοζηλανδοί, 11 Βρετανοί, 11 Κύπριοι, τέσσερις Έλληνες και οχτώ άλλοι.

Ένας από τους άντρες ήταν ο στενός φίλος και συνεργάτης του Carstairs, Ευάγγελος Βανδουλάκης τον οποίο κατάφερε να επιβιβάσει λαθραία.

Μετά τη λήξη του πολέμου ο James De Mole Carstairs επέστρεψε στην Αυστραλία όπου ασχολήθηκε με τη γεωργία στη Βικτώρια.

Το Μάιο του 1991 επισκέφθηκε την Ελλάδα για την 50ή επέτειο της Μάχης της Κρήτης.

Στην Κρήτη αναζωπυρώθηκαν οι στενοί δεσμοί φιλίας με τις οικογένειες Χαροκόπου και Βανδουλάκη.

Ο James Carstairs απεβίωσε το 2007, σε ηλικία 93 χρόνων.

Το ημερολόγιο του Carstairs ρίχνει φως σ’ ένα ζωτικής σημασίας κεφάλαιο της ιστορίας της Κρήτης στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πρόκειται για μια πολύπτυχη αφήγηση η οποία αποκαλύπτει το βάθος των δεσμών που δημιουργήθηκαν μεταξύ Aυστραλών στρατιωτών, χωρικών και ανταρτών, καθώς επίσης και τη λειτουργία των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στην Κρήτη.

Πάνω απ’ όλα βέβαια πρόκειται για μια απίστευτα περιπετειώδη ιστορία, βασισμένη απόλυτα στην πραγματικότητα.

Η παρουσίαση του Ημερολογίου Carstairs, θα γίνει στο Ιστορικό Μουσείο της Κρήτης, στο Ηράκλειο την 23η Μαΐου.

Πηγή:Νέος Κόσμος